Het Arabische Rijk  - Onbekend is onbemind ?

Het Arabische Rijk: de vergeten supermacht

In 633 verenigen de Arabieren voor het eerst in de geschiedenis het hele Arabisch Schiereiland onder één bestuur. En ze stoppen daar niet. Ze ademen amper uit, en hun legers trekken meteen verder, richting het oosten én westen. Ze vallen het Perzische en het Byzantijnse Rijk tegelijk aan. Een missie die op papier onmogelijk lijkt, maar die in realiteit slaagt. Binnen tachtig jaar, in 711, is het Arabische Rijk het grootste rijk dat de wereld tot dan toe heeft gezien. Van Spanje tot Pakistan, van de Atlantische Oceaan tot Centraal-Azië.

Het is verleidelijk om dit rijk het "islamitisch rijk" te noemen. Maar dat klopt niet. We noemen het Romeinse Rijk toch ook niet het "heidense rijk"? En toen Rome christelijk werd, veranderden we die naam ook niet. We noemen het Japanse Rijk ook niet het "shinto-boeddhistische rijk". Waarom doen we dat dan wel met het rijk van de Arabieren?

De kern van dit rijk was in het begin nauwelijks islamitisch. In 711 maakte slechts 5 à 10% van de bevolking deel uit van de moslimgemeenschap. De overgrote meerderheid was christelijk. Ongeveer 60% van alle christenen ter wereld leefde toen binnen de grenzen van het Arabische Rijk. Dat is moeilijk te vatten, maar historisch correct. Dit rijk was gebouwd door moslims, maar het was géén islamitisch rijk in de zin van bevolking of cultuur. Het was een Arabisch rijk, multireligieus en meertalig.

De Arabieren hadden echter een probleem: ze hadden nog nooit een rijk bestuurd. Ze gaven dat ook gewoon toe. In plaats van de Romeinse en Perzische bestuursstructuren te vernietigen, lieten ze die intact. Ze zeiden tegen de lokale bureaucraten: "Doe vooral verder. We kijken mee. We leren het gaandeweg." Zelfs de munten die ze sloegen bleven een tijdlang kruisbeelden dragen. Hun aanpak was pragmatisch, niet dogmatisch.

Na een vijfjarige burgeroorlog verhuisde de kalief Muawiyah I in 661 de hoofdstad van Medina naar Damascus, een voormalige Romeinse stad. Dat had grote gevolgen. Het Arabische Rijk werd bestuurlijk en cultureel westwaarts georiënteerd. Onder invloed van de Romeinse systemen werd het rijk stabieler, beter georganiseerd, en ambitieuzer. Muawiyah legde zelfs een belegering op Constantinopel. Hij slaagde er niet in, maar het toonde hun zelfvertrouwen. De Perzen waren al gevallen, Yazdegerd III was de laatste sjah. Nu was Rome het volgende doelwit.

Maar in 750 verandert alles opnieuw. De Abbasiden grijpen de macht in een revolutie, doden bijna alle Omajjaden, en verplaatsen de hoofdstad naar een nieuwe stad: Bagdad. Die stad, gebouwd op een oud Perzisch dorp, werd herdoopt tot Medinat al-Salam, de Stad van de Vrede. Dit markeerde een oosterse oriëntatie van het rijk. Nu werden de Arabieren omringd door Perzische adviseurs en ambtenaren, die meer invloed kregen dan ooit.

Die Perzische elites hadden hun eigen agenda. Ze waren wel islamitisch geworden, maar ze weigerden Arabisch te spreken of zich Arabisch te identificeren. In tegenstelling tot Egypte, Syrië en Noord-Afrika, waar het Arabisch geleidelijk dominant werd, bleef de Perzische cultuur krachtig overeind. En van binnenuit begonnen ze het rijk af te breken. De eerste scheur kwam in 756, toen Abd al-Rahman, een overlevende van de Omajjaden, naar Spanje vluchtte en daar een onafhankelijk rijk stichtte.

Daarna volgden meer afscheidingen, eerst in Perzië, daarna in Noord-Afrika. Terwijl het rijk steeds verder verbrokkelde, verschoof de macht van de kalief naar viziers, ministers en generaals die de werkelijke touwtjes in handen hadden. De kalief werd een ceremonieel figuur. Tegen de tijd dat de Boejiden, een Perzische dynastie, Bagdad in handen hadden, was het Arabische Rijk Arabisch in naam, maar niet meer in macht of geest.

Wanneer het rijk precies "eindigt", daar kun je over discussiëren. Sommigen noemen 833, anderen 900. Maar zodra de kalief opgesloten zit in zijn paleis, machteloos, en buitenstaanders de lakens uitdelen, weet je: het is voorbij.

En toch… waarom kennen zo weinig mensen dit verhaal? Waarom noemen we het niet gewoon het Arabische Rijk? Waarom blijft dit deel van de wereldgeschiedenis onder het tapijt geschoven?

Misschien komt het omdat we niet willen erkennen dat Arabieren niet alleen een rijk bouwden, maar het grootste rijk van hun tijd. Een rijk dat religieuze tolerantie kende, cultuur bevorderde, wetenschap aantrok, en functioneerde zonder massale dwangbekeringen.

Waarom praten we daar niet over? Waarom leren we dit niet op school? Waarom noemen we het wel "islamitisch", maar niet "Arabisch"?

Durven we die vragen echt te beantwoorden?