vergeten verleden
Het Arabische Rijk: De Vergeten Supermacht
Een ongeëvenaarde opmars
In 633 gebeurde er iets historisch unieks: de Arabieren slaagden erin om voor het eerst het hele Arabische Schiereiland onder één bestuur te verenigen. Maar daar stopte het niet. Binnen enkele jaren trokken hun legers oostwaarts richting het machtige Perzische Rijk, en westwaarts naar het Byzantijnse Rijk. Een dubbele aanval die op papier onmogelijk leek, maar in de praktijk leidde tot een ongekende uitbreiding.
In 711 – nog geen 80 jaar later – strekte het Arabische Rijk zich uit van Spanje tot Pakistan. Van de Atlantische Oceaan tot diep in Centraal-Azië. Geen enkel rijk in de wereldgeschiedenis had tot dan toe zo'n reikwijdte gekend.
Waarom het geen "islamitisch rijk" was
Toch noemen we dit indrukwekkende rijk vaak het "islamitisch rijk". Maar klopt dat wel? Noemen we het Romeinse Rijk het "heidense rijk"? Of het christelijke rijk, toen het zich tot het christendom bekeerde? Waarom krijgt het Arabische Rijk dan wel een religieuze label opgeplakt?
Feit is dat in 711 slechts 5 à 10% van de bevolking van dit rijk moslim was. De overgrote meerderheid was christelijk. Sterker nog: zo'n 60% van alle christenen ter wereld leefde binnen de grenzen van het Arabische Rijk. Dit rijk was gebouwd door moslims, maar het wás geen islamitisch rijk in termen van bevolking of cultuur. Het was Arabisch – meertalig, multireligieus, en administratief briljant.
Een pragmatische aanpak
De Arabieren hadden nog nooit een rijk bestuurd en gaven dat eerlijk toe. In plaats van bestaande bestuursstructuren af te breken, lieten ze die intact. Perzische en Byzantijnse bureaucraten mochten blijven zitten. De Arabieren leerden van hen, stap voor stap. Zelfs de eerste munten die ze sloegen droegen nog christelijke symboliek.
In 661 verhuisde kalief Muawiyah I de hoofdstad van Medina naar Damascus – een voormalige Romeinse stad. Daarmee werd het rijk cultureel en bestuurlijk westwaarts georiënteerd. Onder invloed van Romeinse systemen werd het rijk beter georganiseerd en ambitieuzer. Muawiyah probeerde zelfs Constantinopel te veroveren. Het mislukte, maar het toont hun durf en zelfvertrouwen.
De verschuiving naar het oosten
In 750 namen de Abbasiden de macht over, doodden bijna alle leden van de Omajjaden-dynastie, en verplaatsten de hoofdstad naar Bagdad. Deze stad, gebouwd op een oud Perzisch dorp, kreeg de naam Medinat al-Salam – de Stad van de Vrede. Hier begon een oosterse heroriëntatie van het rijk.
Perzische adviseurs, wetenschappers en bureaucraten kregen een steeds grotere rol. Ze waren islamitisch geworden, maar bleven vasthouden aan hun taal en cultuur. In tegenstelling tot Egypte, Syrië of Noord-Afrika, waar Arabisch dominant werd, bleef de Perzische identiteit stevig overeind. En van binnenuit begon het rijk te fragmenteren.
De val: een rijk in naam
In 756 vluchtte Abd al-Rahman, een overlevende van de Omajjaden, naar Spanje en stichtte daar een onafhankelijk rijk. Daarna volgden afscheidingen in Perzië en Noord-Afrika. De macht van de kalief verschoof naar viziers – ministers en generaals die achter de schermen regeerden. De kalief werd een symbolische figuur. Tegen de tijd dat de Boejiden Bagdad overnamen, was het Arabische Rijk Arabisch in naam, maar niet meer in macht of geest.
Wanneer het rijk precies "eindigt" is voer voor discussie. Sommigen zeggen 833, anderen 900. Maar zodra de kalief opgesloten zit in zijn paleis, terwijl anderen de touwtjes in handen hebben, weet je: het is voorbij.
Waarom kennen we dit verhaal niet?
Waarom leren we dit niet op school? Waarom blijft dit deel van de wereldgeschiedenis onderbelicht?
Misschien omdat het ongemakkelijk is. Omdat het moeilijk te erkennen is dat Arabieren niet alleen een rijk bouwden, maar het grootste rijk van hun tijd. Een rijk dat religieuze tolerantie kende, wetenschap en kunst stimuleerde, en functioneerde zonder massale dwangbekeringen. Een rijk dat bestuurde met verstand, niet met ijzeren vuist.
Waarom noemen we het dan nog steeds "het islamitisch rijk"? Waarom niet gewoon: het Arabische Rijk?